Mô tả

Cây đa được xem như là biểu tượng của sự trường tồn, sức sống dẻo dai còn là biểu tượng của thần linh và tâm linh của con người. Hình ảnh của cây đa gắn liền với đời sống con người Việt nam.

Cây Đa, tên khác : cây Đa Đa, Dây Hải Sơn, Cây Dong, cây Da, có danh pháp khoa học hai phần (theo Bailey năm 1976) là Ficus bengalensis, một loài cây thuộc họ Dâu tằm (Moraceae), nó có thể phát triển thành loài cây khổng lồ mà tán của nó che phủ đến một vài nghìn mét vuông. Tại Việt Nam, một số người nhầm nó với cây sanh là cây cùng chi nhưng có tên khoa học khác hẳn.

Cây Đa, giống như nhiều loài cây thuộc chi Ficus khác như Si (Ficus stricta), Sanh (Ficus benjamina), vả (Ficus auriculata), quả Vả hoặc Vô hoa quả (Ficus carica), Đa Lông (Ficus drupacea), Gừa (Ficus microcarpa), Trâu cổ (Ficus pumila), Sung (Ficus racemosa), Bồ Đề hay Đề (Ficus religiosa) v.v. Đa có phương thức sinh trưởng không bình thường. Chúng là loài cây lớn mà thông thường bắt đầu sự sống như là loại cây biểu sinh trồng từ hạt trên các loại cây khác (hoặc trên các công trình kiến trúc như nhà cửa, cầu cống) do các loài chim ăn quả phân tán hạt.

Đặc trưng này cho phép một cây lan tỏa trên một diện tích rộng. Cây đa lớn nhất còn sống tại Pune (Ấn Độ) có đường kính tán tới 800 m xung quanh thân chính của nó

Đặc điểm 

Cây Đa nhiều người thường nhầm với cây Sanh tuy nhiên trên thực tế thì hai loại này cùng chi nhưng có tên khoa học khác nhau hoàn toàn. Cây Đa có phương thức sinh trưởng và phát triển khá đặc biệt. Chúng bắt đầu sự sống từ việc trồng từ hạt. Hạt có thể sống trên các loại cây khác. Sau đó khi cây phát triển đến một giai đoạn nhất định sẽ tự phát triển các tua rễ khí từ cành cây. Các rễ khí này sẽ phát triển thành thân cây thực thụ khi chúng vươn chạm xuống đất. Cây chủ cuối cùng sẽ bị bóp ghẹt hay bị phân chia ra bởi sự phát triển nhanh của cây Đa.

Với đặc tính này cho phép một cây có thể vươn tỏa ra một diện tích rất rộng đến vài trăm mét trong tự nhiên. Trên thực tế người ta tìm thấy cây Đa lớn nhất ở ấn Độ có đường kính tán lên đến 800m xung quanh thân chính của nó.

Cây Đa có hệ lá to bản hình bầu dục dài và có gân bên dưới mặt lá. Lá màu xanh bên trong có chứa nhiều tinh thể canxi cacbonat và được gọi là nang thạch. Búp cây mọc ở ngọn thường rụng sớm và bao bọc lấy chồi tận cùng. Khi lá nở thì sẽ bị rụng xuống.

Trong họ nhà đa có khá nhiều loại khác nhau như đa trơn, Đa búp đỏ, Đa đàng, Đa Lông, Đa Lan… vv. Về nguồn gốc xuất xứ thì hiện nay còn có nhiều quan điểm khác nhau. Theo nhiều người cây Đa có nguồn gốc từ Ấn Độ nơi có phật giáo bắt nguồn. Có quan điểm lại cho rằng cây có nguồn gốc trong một khu vực rộng lớn của Châu Á.

Phân bố

Nguồn gốc : Theo Neal (1965) thì cây Đa có nguồn gốc từ Ấn Độ, nó sinh sống được với cao độ tới khoảng 600 m, đặc biệt trong những khu vực khô ráo. Theo Riffle (1998) thì cây Đa có nguồn gốc trong một khu vực rộng lớn của châu Á, từ Ấn Độ tới Myanma, Thái Lan, Đông Nam Á, nam Trung Quốc và Malaysia.

Phân bố toàn cầu : Cây Đa được trồng rộng khắp khu vực nhiệt đới và mọc hoang tại phần lớn các khu vực nhiệt đới ẩm ướt trên Trái Đất.

Tại Mỹ, nó có mặt tại Miami (Florida), Hawaii. Cây đa đầu tiên tại Mỹ đã được Edison trồng tại Fort Myers (Florida).

Tại Úc, nó được tìm thấy mọc hoang ở khu vực đông bắc và trung tâm Queensland (Chew 1989, PIER 2000). PIER (2000) còn thông báo là nó được trồng ở Samoa, quần đảo Bắc Mariana, Guam, Fiji, Polynesia và Kiribati.

Tác dụng của cây Đa

Ở nước ta hình ảnh cây Đa đã gắn liền với tuổi thơ của nhiều thế hệ người dân. Chúng được trồng nhiều ở nhiều đình, chùa hoặc đầu làng. Hầu như ở địa phương nào cũng có những cây Đa cổ thụ nằm bên cạnh các di tích. Người ta quan niệm rằng cây Đa cổ thụ biểu trưng cho sự trường tồn, sức dẻo dai và dũng mãnh để bảo vệ người dân làng khỏi giông tố và mang lại vẻ bình yên.

Cây Đa có hệ lá to bản hình bầu dục dài và có gân bên dưới mặt lá. Lá màu xanh bên trong có chứa nhiều tinh thể canxi cacbonat và được gọi là nang thạch. Búp cây mọc ở ngọn thường rụng sớm và bao bọc lấy chồi tận cùng. Khi lá nở thì sẽ bị rụng xuống. Về nguồn gốc xuất xứ thì hiện nay còn có nhiều quan điểm khác nhau. Theo nhiều người cây đa có nguồn gốc từ Ấn Độ nơi có phật giáo bắt nguồn. Có quan điểm lại cho rằng cây đa có nguồn gốc trong một khu vực rộng lớn của Châu Á.

Cách trồng và chăm sóc

Điều kiện sinh thái 

Ánh sáng: Cây Đa thích điều kiện nhiều ánh sáng. Chúng phát triển mạnh mẽ nơi đủ sáng và nếu trồng nơi thiếu sáng cây không cao và lá thẫm màu hơn.

Nhiệt độ và độ ẩm: Cây thích nhiệt độ không quá lạnh, thường từ 24-32 độ là hợp lý. Độ ẩm cao cây sẽ phát triển mạnh.

Đất trồng : Cây có thể trồng được trên nhiều loại đất từ đất thịt, đất mùn cho tới đất bị nhiễm mặn cây cũng phát triển xanh tốt.

Chăm sóc cây đa

Khi trồng bạn tiến hành trồng với loại đất bao gồm đất thịt, than bùn và cát to. Đa sinh trưởng nhanh và mạnh nên cứ 2 năm thay chậu một lần cho cây vào cuối mùa xuân.

Cây Đa dễ trồng không mất quá nhiều công chăm sóc. Sau khi trồng trong đất một thời gian cây phát triển cao khoảng mét rưỡi bạn tiến hành tỉa thưa cây để trồng. Do là cây cổ thụ nên trồng mật độ khoảng cách nên rộng rãi. Thời tiết khắc nghiệt cây cũng sinh trưởng và phát triển được. Cây Đa trồng cảnh có thể sống được gần như hoàn toàn trong nước.

Định kì hàng năm cắt tỉa cho cây Đa. Khi còn bé thân cây khá dễ uốn và tạo dáng. Bạn có thể dùng kìm và dây cuốn để tạo dáng cho cây. Khi cây đã tạo được dáng cố định bạn tiến hành dùng kéo tỉa bớt lá khô héo, lá già chỉ để lại lá cây xanh tốt để nuôi.

Bón phân cho cây

Trong thời gian sinh trưởng bạn tiến hành bón phân cho cây sau khoảng 20 ngày từ mùa xuân tới mùa thu. Các cây lớn hơn thì định kì 2 tháng bón cho cây một lần. Phân có thể là phân chuồng hoai mục, phân NPK hòa vào nước tưới quanh gốc cây.

Tuy sinh trưởng mạnh mẽ nhưng cây Đa cũng khá nhạy cảm với điều kiện thay đổi về nhiệt độ. Nếu nhiệt độ thay đổi đột ngột cây có thể bị rụng lá và phát triển kém. Vào mùa đông bạn cần chuyển cây ra nơi ấm áp có nhiều ánh sáng để cây không bị lạnh. Tưới nước định kì để cây điều hòa nhiệt độ được tốt hơn.