Giới thiệu

Bồ Đề là một trong những loại cây cảnh được trồng phổ biến ở Việt Nam. Bồ Đề không chỉ đem lại giá trị thẩm mỹ mà còn mang ý nghĩa linh thiêng và ý nghĩa phong thủy. 

Bồ Đề còn có tên gọi khác là cây Giác Ngộ, cây Đề và có tên khoa học là Ficus Religiosa, là một loài thuộc chi Ficus (Đa Đề). Nguồn gốc xuất xứ của cây Bồ Đề ở tây nam Trung Quốc, Ấn Độ, Đông Dương về phía đông tới Việt Nam.

Cây sinh trưởng và phát triển với tốc độ nhanh chóng, với đặc tính ưa sáng, dễ thích nghi nên tại Việt Nam, cây được trồng ở khắp các vùng miền.

Bồ Đề là cây thân gỗ lớn, khi được chăm sóc tốt cây có thể đạt kích thước lớn với chiều cao lên tới hơn 30m và thân có đường kính cỡ 3m. Thân cây có lớp vỏ ngoài xù xì tạo thành vảy, màu nâu hoặc màu nâu xám và lớp gỗ bên trong cứng cáp, chắc chắn. Cây Bồ Đề có đặc điểm phân cành phân nhánh nhiều, và từ thân chính mọc ra rất nhiều rễ phụ dài dần cắm xuống đất, tán lá rất rộng và rậm rạp.

Lá cây là kiểu lá đơn, mọc cách nhau, có dạng hình trái tim, đầu lá nhọn và kéo dài, lá cây khi non có màu nhạt hơi đỏ và sẽ chuyển sang màu xanh đậm hơn khi già. Bề mặt nổi lên những đường gân hình chân chim tạo nên sự đặc trưng cho lá. Độ dài cuống lá tầm 6 – 10cm, kích thước chiều rộng 4,5cm và chiều dài tính từ đầu lá cho tới cuống khoảng 2- 5cm. Cây rụng lá vào những ngày mùa thu nhưng dù có rụng thì trên cây vẫn luôn có những chiếc lá màu xanh.

Hoa Bồ Đề bắt đầu nở cuối tháng 1 và kéo dài đến đầu tháng 5. Hoa đơn tính, mọc tạo thành các cụm trên thân  và hoa có kích thước khá nhỏ. Hoa màu đỏ rất bắt mắt và có dạng hình bầu dục hoặc elip.

Quả cũng mọc thành từng chùm dính sát vào thân cây giống với hoa và gần như không có cuống. Khi non, quả có màu xanh lục và sẽ chuyển sang màu tím khi chín. Quả có hình cầu với kích thước khá nhỏ, đường kính cỡ 1,5 – 2cm. Tầm tháng 5 tháng 6 khi hoa tàn là lúc mà mùa quả bắt đầu.

Công dụng

Làm cây bóng mát, cây cảnh

Công dụng đầu tiên khi nhắc đến của cây Bồ Đề chính là trang trí tạo cảnh quan cho đường phố, công viên, trước quán cà phê, nhà hàng… Với đặc điểm có tán lá rộng, cây đề sẽ cho bóng mát, tạo một không gian dễ chịu, mát mẻ đặc biệt vào những ngày hè oi nóng.

Không những thế, cây còn được trồng trong chậu được uốn cành, cắt tỉa tạo thế cây bonsai để trang trí tiểu cảnh sân vườn trong nhà, đặt trước hiên nhà, khuôn viên công ty, các nhà hàng, quán nước…

Thanh lọc không khí, bảo vệ môi trường

Bên cạnh tác dụng làm cảnh trang trí sân vườn, cây Bồ Đề cảnh còn góp phần giúp bảo vệ môi trường. Bởi cây có thể điều hòa, thanh lọc không khí khi hấp thụ các chất khí độc, khói bụi và nhả khí oxi ra môi trường. Không những thế, cây còn giúp giảm tiếng ồn hiệu quả. Thế nên, cây mang lại không gian thoáng đãng, mát mẻ cùng bầu không khí trong lành, dễ chịu cho chúng ta. Chính vì vậy, cây được rất nhiều người yêu thích và được trồng phổ biến ở khắp nơi.

Cây có giá trị kinh tế

Bồ Đề khá dễ uốn nên chỉ cần cắt uốn, chăm sóc tạo thế thì rất có thể bạn sẽ tạo ra được cây bonsai đẹp và quý, được nhiều người yêu thích.

Gỗ cây Bồ Đề mang những đặc điểm ưu việt như thớ gỗ mịn đều, ít bị cong vênh, mềm và bền đẹp. Chính vì chất lượng gỗ tốt nên cây được trồng khai thác lấy gỗ ứng dụng sản xuất các món đồ thủ công mỹ nghệ, đồ nội thất và các đồ gỗ gia dụng và gỗ còn là nguyên liệu cho công nghiệp sản xuất giấy, tăm…Ngoài ra, nhựa của bồ đề cũng có ứng dụng riêng. Nhờ đặc tính hương thơm dịu nhẹ, khác biệt nên nhựa cây được sử dụng trong ngành công nghiệp nước hoa hay được chiết xuất tính dầu thơm. Nhựa còn được chiết xuất để làm ra An tức hương – vị thuốc rất nổi tiếng.

Công dụng y học

Một trong những công dụng tuyệt vời của Bồ Đề, đây là một loại dược liệu quý, được dùng nhiều trong các bài dược, bài thuốc giảm đau, uống vào sẽ chữa trị được rất nhiều bệnh khác nhau.

Tính sát trùng cao có trong thành phần của cây giúp chữa được các bệnh viêm ngoài da như lở loét, ghẻ và tăng khả năng miễn dịch, giảm đau. Đồng thời, cây cũng góp phần chữa những bệnh liên quan đến hô hấp, đường ruột như hen suyễn, tiêu chảy, tiểu đường…

Vị thuốc An tức hương từ nhựa cây chế ra nhiều bài thuốc uống giúp trừ tà, hạ khí, an thần nên thường được sử dụng đối với những ai bị trúng tà khí hay trúng phong.

Ý nghĩa cây Bồ Đề

Nguồn gốc, sự tích cây bồ đề trong Phật giáo

Theo những tài liệu cũ về Phật giáo, cây Bồ Đề có ý nghĩa linh thiêng và có vai trò quan trọng trong cuộc đời Đức Phật – một hoàng tử Ấn Độ tên Siddhartha Gautama. Đức Phật Thích Ca ngồi dưới gốc cây bồ đề thiền định và dần giác ngộ được giáo lý Phật giáo. Sau khi giác ngộ ra chân lý, Ngài đã đi và truyền dạy đạo Phật ở khắp châu Á.

Trong cuộc hành trình ấy, Ngài luôn ăn chay và bắt mình tu luyện khổ hạnh. Đồng thời, ông luyện tập thiền định để tập trung cơ thể và suy nghĩ của mình. Sau 49 ngày ngồi thiền, Siddhartha Gautama đã đạt tới sự giác ngộ cuối cùng cao nhất và trở thành Đức Phật – Thế Tôn.

Trong khoảng năm 300 trước Công nguyên, một nữ tăng ni Phật giáo đã lấy một nhánh cây bồ đề được chiết từ cây gốc mà Phật đã ngồi thiền rồi đem tới Sri Lanka trồng. Đến nay, cây bồ đề đó vẫn còn tồn tại và phát triển ở Anuradhapura, Sri Lanka. Và đây chính là cây bồ đề nổi tiếng nhất và lâu đời nhất thế giới.

Ở Việt Nam, cây Bồ Đề được trồng hầu hết trong các khuôn viên của đình chùa.

Ý nghĩa phong thủy của bồ đề

Không chỉ có ý nghĩa thiêng liêng trong Phật giáo, cây Bồ Đề còn mang những ý nghĩa phong thủy tốt lành. Bồ Đề tượng trưng cho sự cảnh tỉnh, cách sống ngay thẳng và thánh thiện. Trong phong thủy, cây có ý nghĩa về những điều tốt đẹp. Cây giúp xua đuổi tà ma, mang lại những điều may mắn, bình an cho gia chủ.

Cách nhân giống

Cây Bồ Đề được đánh giá khá dễ nhân giống bằng những phương pháp đơn giản từ hạt và giâm cành. Mỗi cách đều có những ưu điểm, hạn chế và những lưu ý không giống nhau. Nhưng hiện nay, người ta thường áp dụng chủ yếu phương pháp  vô tính giâm cành hơn các cách khác.

Đối với phương pháp giâm, cần phải chọn những cành không già quá cũng không non quá, không bị sâu hại. Phù hợp nhất là những cành bánh tẻ khoẻ mạnh, nếu đã ra hoa thì sẽ càng tốt hơn.

Nếu như ai muốn gieo hạt, thì cần chú ý chọn hạt giống đạt tiêu chuẩn, đó là những hạt mẩy, tròn đều và không bị sâu bệnh, khuyết tật nâng cao tỷ lệ sống sót cũng như cho ra cây giống chất lượng hơn.

Cách trồng 

Cây ưa sáng, chịu lạnh tốt và có sức sống mạnh mẽ, nên khá dễ trồng. Cần chú ý lựa chọn khu vực sân vườn thoáng mát, có nhiều ánh sáng, ít bóng râm giúp cây sinh trưởng và phát triển tốt. Ví dụ trồng cây trong nhà thì phải đặt cây ở nơi có ánh sáng chiếu vào như gần cửa ra vào, cửa sổ.

Trước tiên, bạn cần lựa chọn đất phù hợp với khả năng phát triển của cây. Bồ Đề thích nghi và sinh trưởng tốt trong điều kiện đất ẩm, tơi xốp, độ dinh dưỡng cao. Đất thích hợp nhất là đất ruộng.

Tiếp đó, cần chuẩn bị hố trồng và chọn bầu cây. Hố cần đào với kích thước khoảng 50 x 50 x 50cm hoặc chỉ cần tương ứng gấp đôi bầu cây. Trong khoảng 1 tháng để hố phơi thì cần bón vôi, phân hữu cơ và các loại phân chuồng, mùn dừa vào hố. Chú ý dọn vệ sinh sạch cỏ xung quanh hố.

Cuối cùng, cần tháo lớp bọc ngoài bầu cây rồi đặt xuống vị trí giữa hố trồng đã chuẩn bị trước. Lấy đất lấp quanh gốc và nén nhẹ cố định cây giữ thẳng, lớp đất được lấp cao đến trên 2cm so với mắt gốc.

Sau khi trồng xong, tưới đẫm nước cho cây và có thể dùng thêm các cây gậy chống xung quanh giúp cây không bị nghiêng đổ khi có gió to.

Cách chăm sóc 

Không chỉ kỹ thuật trồng cây đơn giản mà đến cách chăm sóc cũng không cầu kỳ, không tốn quá nhiều thời gian. Chỉ cần ghi nhớ một vài lưu ý sau trong việc chăm sóc giúp bồ đề có thể sinh trưởng và phát triển tốt nhất.

Ánh sáng

Vì cây ưa sáng nên nhu cầu ánh sáng đối với cây rất quan trọng. Nên cần đảm bảo được độ sáng ở nơi trồng cây bằng cách dọn sạch cỏ dưới gốc và phát quang các cành lá cao xung quanh. Như thế cây sẽ không bị che hết ánh sáng.

Nhiệt độ

Bồ Đề có khả năng chịu lạnh tốt nhưng chịu nhiệt độ cao lại khá hạn chế. Nhiệt độ thích hợp nhất để cây phát triển đó là tầm 15 – 36 độ C.

Nước

Thường xuyên tưới nước vào giai đoạn mới trồng, cây còn non để giữ đất luôn ẩm, đảm bảo sự phát triển của cây. Tuy nhiên, chú ý không nên tưới quá nhiều dẫn đến việc không thoát nước kịp, cây bị ngập úng, thối rễ thậm chí sẽ chết dần. Lúc này có thể đều đặn tưới 2 ngày/lần linh động vào sáng sớm hoặc chiều tối. Đặc biệt chú ý tránh tưới cây vào buổi trưa nhất là lúc nhiệt độ cao tránh cây bị sốc nhiệt và chết xanh.

Khi cây trưởng thành, hạn chế lại lượt tưới, chỉ cần nước mưa tự nhiên hàng năm cũng đủ. Nhưng chú ý vào những thời gian điều kiện thời tiết nắng nóng, khô hạn hay không có mưa dài ngày thì cần kịp thời bổ sung nước cho cây tránh cây bị khô hạn, héo úa.

Bón phân

Nên bón phân định kỳ và phải tùy thuộc vào từng giai đoạn phát triển của cây. Chẳng hạn, trong khoảng 3 – 5 tháng đầu tiên, thì nên bón định kỳ phân xanh cho cây. Đến khoảng 6 tháng – 1 năm thì có thể dùng phân bón NPK giúp cây phát triển tốt hơn.

Vệ sinh và cắt tỉa cành lá

Thường xuyên tiến hành dọn dẹp, diệt sạch cỏ dại xung quanh gốc cây để cây không bị chúng ăn hết dinh dưỡng của đất. Đồng thời thực hiện cắt tỉa những lá bị sâu hại, khô héo hay thừa thãi giúp cây phát triển nhanh hơn, có dáng đẹp hơn.

Phòng chữa sâu bệnh hại

Cây thường ít sâu bệnh hại hơn nhiều cây khác. Một số sâu hại đối với cây đó là sâu ăn lá, phấn trắng, sâu đục thân, nhện đỏ… Để phòng những sâu hại này, thì bạn cần chăm sóc cây đúng theo tiêu chuẩn như trên.

Tuy nhiên cách này chỉ hạn chế được phần nào, vì trên thực tế cây vẫn sẽ bị sâu hại. Thế nên, bạn có thể lấy sử dụng các thuốc trừ sâu như regent diệt sâu đục thân, phun Anvil, Score, Topsin M… ngăn bệnh phấn trắng,… Ngoài ra, cây còn có thể bị bệnh vàng lá, khi đó bạn cần chú ý kiểm tra lại lượng nước, nhiệt độ, ánh sáng và chế độ dinh dưỡng xem đã phù hợp chưa.

Đồng thời, bạn cần phải thường xuyên quan sát chăm sóc kịp thời phát hiện, hiểu rõ tình trạng của cây để có biện pháp phòng chống hiệu quả.